అద్బుతమైనవి ఆననందాన్నిచ్చే పద్యాలుతృణకంకణము

ఓం శ్రీ రాం    ఓం శ్రీ రాం   ఓం శ్రీ రాం
ప్రాంజలి ప్రభ- అద్బుతమైనవి ఆనందాన్నిచ్చే పద్యాలు
సర్వేజనా సుఖినోభవంతు

అన్న !!
అఖండ మండలావర్త అనంత రూప అవతార పురుషుడు కూడ ....
ప్రేమను పంచాలని ఒకసారి ..పొందాలని ఒకసారి కరిగి ఒదిగిన బంధం ...!

రామలక్ష్మణులు ఐనా .... రావణాదులు అయినా
అసలు రామాయణం మొత్తానికి ఇరుసులాంటి ఇంపైన ఇల మానిక బంధం ..!!

నిత్యం తనను అంటి కాచుకునే శంఖు చక్ర శేషులను జగన్నాటక వేదికపై కూడా
వీడలేక రూపాంతరం చెంది సముచిత స్థానం పొందిన బంధం ..!!!

సహోదర సంబంధం ..మహా పరిమళ మంచి గంధం.!!!!

నవమాసాలు గర్భస్త బందీఅయి ..సకల సంకట నిలయ బహి:ఆవరణకు బయటపడి ..
భయపడి అదిరే చిరుచేతులకు భరోసా ఇచ్చే ఆపన్న హస్తం..అన్న...!

ప్రపంచ సుఖాలను పరిచయం చేస్తూ .పడరాని కష్టాలను తన భుజం మీద దాచెస్తూ..
నాన్న అనగానే జనించే ధైర్యం లా ..అమ్మ పిలుపు లోని మాధుర్యంలా అండగా నిలిచే ఆనందం అన్న !!

ఇంటిపేరు మారి ఇంకో ఇల్లు చేరి.. ఇన్నేళ్ళ ప్రేమ దూరమైనా బెంగ తో ఇంత ముఖం చేసుకునే
చిన్నారి చెల్లి కి ..సకల సకుటుంబ సపరివార సమన బహుమానం ...అన్న !!!

బాల కృష్ణుని బంగారు పెదాలపై వెన్న..కాల తృష్ణ కు కరగని బంధాలన్నిటిలోనూ మిన్న !!!!

అన్న !
రమోద్ కుమార్ గారి కవిత,......

తెలుగు యతి - తిరుగు మతి!
.
"మళ్ళీ ఇన్నాళ్ళకి ఇ
న్నేళ్ళకి పద్యాలు రాయుటిది యెట్లన్నన్
పళ్ళూడిన ముసిలిది కు
చ్చిళ్ళన్ సవరించినట్టు సిరిసిరిమువ్వా!"

నాకింకా పళ్ళు ఊడలేదు కానీ ఉన్నవాటిని ఊడగొట్టుకొనేందుకు ....

సరస్వతి స్తుతి

ఏ ణీ లోచన పల్లవ
పాణీ యలి నీల వేణి గీ
ర్వాణీ యనయము మ్రొక్కెద
వాణీ నా జిహ్వ యందు వసియింప గదే.//

అభిమన్యుని అస్తమయంపై అర్జునుని ఆక్రోశం :
"చతురంభోధిపరీతమైన ధరణి న్శాసింతు వీ వంచు న
మ్మితి; నీ రీతిగ దిక్కుమాలి రణభూమిం గూలితే! కేశవ
ప్రతిరూపంబగు నీ పరాక్రమము వ్యర్థంబాయెనే! పోర నా
కుతుకం బంతయు నీటఁ బుచ్చినవిగా! కుఱ్ఱా! జగన్మోహనా!"
(పాండవ విజయం నాటకం - తిరుపతివేంకటకవులు)
అర్థములు: చతురంభోధిపరీతమైన = నాలుగు సముద్రములచే చుట్టబడిన; ధరణిన్ = భూమిని; శాసింతువు = పరిపాలించెదవు; అంచు = అని; రణభూమిన్ = యుద్ధరంగములో; కేశవుడు = శ్రీకృష్ణుడు; పోర = పోరాడుటకు, యుద్ధం చేయుటకు; కుతుకంబు = ఉత్సాహము, కుతూహలము; నీటఁ బుచ్చినవిగా = నీటిపాలైనవి కదా!; జగన్మోహనా = జగత్తును మోహింపజేసేటంత అందమైనవాడా!
భావము: తన పుత్రుడైన అభిమన్యుడు నిహతుడైనాడని తెలిసిన అర్జునుని విలాపము. "హా కుమారా! ముక్కుపచ్చలారని కుఱ్ఱవాడివే! సర్వులనూ మోహింపజేసేటంతటి సుందరాంగునివే! నీకు ఈ గతి పట్టినదా తండ్రీ! చతుస్సముద్రములచే చుట్టబడిన ఈ వసుధను నీవు ప్రజానురంజకముగా పాలించగలవని ఎంతో విశ్వసించాను. ఈవిధంగా దిక్కుమాలినరీతిలో ఈ రణరంగములో కూలిపోయావా! నీ మేనమామయగు అచ్యుతుని రూపం, నీలో అచ్చుగుద్దినట్లుగా ఉంటుందే! నీ శౌర్యపరాక్రమమంతా వ్యర్థమైపోయినదా నాన్నా! నీ నిష్క్రమణముతో, శత్రువులతో పోరాడుటకు నాకు గల ఉత్సాహమంతా గంగలో కలిసిపోయినదిరా!" అని పలవిస్తున్నాడు పార్థుడు.
"పాండవ విజయం" లో వీరం ఎంత పొంగులువారుతుందో. శోకం అంత శ్రోతస్వినిలా సాగుతుంది. అందులోనూ అభిమన్యువధా ఘట్టం పరమ హృదయవిదారకం. ఎవ్వరినైనా కంటతడి పెట్టించగల కరుణరసాన్విత సన్నివేశం. అర్జునపుత్రుడు అభినవ కేశవుడు, అపరకిరీటి. తండ్రుల పరువును కాపాడుటకై తమ్మిపూవువ్యూహము (పద్మవ్యూహం) లో తలదూర్చాడు. పెదతండ్రులు కోరడమే తన బ్రతుకునకు పెద్దపండుగ అనుకున్నాడు. అతని అదృష్టానికి సైంధవుడు అడ్డుపడ్డాడు. కురువీరులందరూ కలిసి అధర్మయుద్ధానికి తలపడ్డారు. అభిమన్యుడు సింహములా వీరవిహారం చేసి, వీరస్వర్గమును అలంకరించాడు.
తెలుగువారు తమ పౌరుషాన్ని అభిమన్యునిలో చూసుకుంటారు... పుత్రశోకం ధర్మజునిలో నిబ్బరంగా నిండుకుంటుంది; పార్థునిలో కట్టలు త్రెంచుకుని ప్రవహిస్తుంది.... కరుణరస కాసారం అభిమన్యుని సంహార సన్నివేశం!


భండన భీముఁడా ర్తాజన భాందవుఁడుజ్జ్వల బాణతూణ కో
దండకళాప్రచండ భుజతాండవకీర్తికి రామమూర్తికిన్
రెండవ సాటి దైవమిఁక లేఁడనుచున్ గడకట్టి భేరికా
డాండడడాండడాండనినదంబుల జాండమునిండ మత్త వే
దండమునెక్కి చాటెదను ధాశరధీ కరుణా పయోనిధీ.

 1. కరిముఖ దశ్వినుల్ శ్రుతుల కంజ సముద్భపు మోము లంబికే
శ్వరు మొగముల్ తదాత్మజుని వక్త్రములాది మునీంద్ర మండలం
బురగవతుల్ గ్రహంబుల్ పయోరుహనాధుడు తారకంబులున్
బొరిబొరినెల్ల సంపదల్ పోలను గుండనికిచ్చు గావుతన్


కరిముఖుడైన ఏకదంతుడు , అశ్వినులు ఇద్దరు , వేదాలు మూడు,బ్రహ్మతలలు నాలుగు , శివుని వదనాలు ఐదు ,అతని కుమారుని ముఖాలు ఆరు ,ఆది మునులు ఏడు, దిక్పాలకులు ఎనమండుగురు , గ్రహాలు తొమ్మిది , దశావతారాలు పది ఎత్తిన కృష్ణుడు తన కృతిపతిని కాపాడుతు ఉండాలని కవి అన్నాడు . దీనిని రచించినది మంచెన కవి.కేయూరబాహు చరిత్ర రాసిన నండురి గుండయ మంత్రికి అంకితమిచ్చాడు.
నాకు పంపినవారు Venkateswara Rao Goteti  వారికి ధన్యవాదములు

కలరా నీసరివేల్పు లీజగతిలోఁ గల్యాణకల్యాత్మతన్
వెలయింపం దగువారటంచు సరిగా విజ్ఞానముంజెంది నే
వలనొప్ప న్భవదీయపాదయుగళీవర్తిష్ణుధీవృత్తినై
చలనంబందకయుంటిఁ బ్రోవఁగదవే జ్ఞానప్రసూనాంబికా

శిష్టు సర్వశాస్త్రి విరచిత "జ్ఞానప్రసూనాంబికాశతకము" నుండి

2.  ఇందు వదన

సీ॥సంపంగి నాసిక।మొంపు నడుము సొంపు
నింపు గళరవము।నిండు మోము
హంసయాన దొనుకు।హంగుపొంగు లొలుకు
కొంగు హోరంగు నీ।చెంగు లలర
నింగి శశికిరణ।మంగి నేలనడిచె
బంగారు గణఛాయ।భామ మేని
అంగాంగ శోభిత।అందాల విలసిత
మందార నెలవుల।మగువ తాను
ఆ॥దొండపండు పెదవి।దోరబండు సుదతి
యింతి పూల బంతి।యిందు వదన
నర్సపురని వాస।నటరాజ గణమోక్ష
విశ్వ కర్మ రక్ష।వినుర దీక్ష


సీ॥కూడు దిన్నమపుడు।మోట రాటున్నాడు
నోటిబువ్వ కెపుడు।లోటు లేదు
నూతి లోతులు దీసి।చేత యేతంబ్బోసి
వేసి తుకము పుట్లు।దీసి నాము
చేను చెలకదోట।చేతినిండ పనుండి
బెంచినాము బిడ్డల।ప్రేమ దోడ
కల్సికోతలు గోసి।గాన భజనలు జేసి
మలిసందె హరికథ।లలరి నాడు
ఆ॥నేడు రైతు వెతలు।చూడనలవి గాదు
ఆత్మ హత్య తుదకు।నతని బ్రతుకు
నర్స పురని వాస।నటరాజ గణమోక్ష
విశ్వ కర్మ రక్ష।వినుర దీక్ష (1)
.... ..... ...... ...... .....
.
సీ॥కష్టాలు దీరని।కరెంటు భిగియించి
తిప్పలెన్నొబడి తా।నప్పు జేసి
వట్టి తీగ మిగిలే।గుడ్డలారను బెట్ట
పొట్టకూటికి జచ్చె।పొలము నెండి
దేశధాత వనుచు।దోసి లొగ్గిన నేత
వ్రాసెరైతు నుదుట।రాక్షసంగ
వరుణుడి కరుణేది।వడ్డినిలువ దేది
ఋణమేసిన ఉరి।ఊపి రాపె
ఆ॥రాజకీయ ఘనులు।రైతెన్నముఖమన్న
నేతలంత నితని।నేటి యములు
నర్స పురని వాస।నటరాజ గణమోక్ష
విశ్వ కర్మ రక్ష।వినుర దీక్ష (2)
.
. పద్య రచన
. రాజేందర్ గణపురం 3. సంఖ్యామానం:
టి =1
పది =10
వంద =100
వెయ్యి =1000
పదివేలు =10000.
లక్ష =100000
పదిలక్షలు =1000000
కోటి =10000000
పది కోట్లు= 100000000
శతకోటి =1000000000
సహస్త్ర కోటి =10000000000
అనంతకోటి =100000000000
న్యార్భుద్ధం =1000000000000
ఖర్వం =10000000000000
మహాఖర్వం =100000000000000
పద్మం =1000000000000000
మహాపద్మం =10000000000000000
క్షోణి =100000000000000000
మహాక్షోణి =1000000000000000000
శంఖం =10000000000000000000
మహాశంఖం =100000000000000000000
క్షితి =1000000000000000000000
మహాక్షితి =10000000000000000000000
క్షోబం =100000000000000000000000
మహా క్షోబం =1000000000000000000000000
నిధి =10000000000000000000000000
మహానిధి =100000000000000000000000000
పరాటం =1000000000000000000000000000
పరార్థం =10000000000000000000000000000
అనంతం =100000000000000000000000000000
సాగరం =1000000000000000000000000000000
అవ్యయం =10000000000000000000000000000000
అమృతం =100000000000000000000000000000000
అచింత్యం =1000000000000000000000000000000000
అమేయం =10000000000000000000000000000000000
భూరి =100000000000000000000000000000000000
మహాభూరి =100000000000000000000000000000000000
--((*))--
కాసుకుఁ గందపద్య మఱకాసుకు వృత్తము గుడ్డీగవ్వకున్
సీసముగా నిటు ల్చవుకఁ జెందెఁ గవిత్వము గావున న్మనో
ల్లాసితిలౌ ధరాధిపతుల నంది రోసి నినుస్సదా నుతుల్
చేసెద వేగ నన్ను దయసేయవె కూడలి సంగమేశ్వరా!

సంగమేశ్వర శతకము - పరిమి వేంకటాచల కవి

వక్రోక్తి వైభవం!
(విశ్లేషణ .. ఆచర్య చొప్పకట్ల సత్య నారయణ గారు. )
క్షే మేంద్రుడు వక్రోక్తియే కావ్యత్మ అనేదాకా వెళ్ళాడు.
ఇంతకీ వక్రోక్తిలో ఉన్న సరుకేమిటి? అనేదేఃమనప్రశ్న?
శ్లేషచేత , కాకువు చేత చెప్పగలచుకున్నదానిని కొంచెం వింతగాచెప్పటం.
చెప్పిన పదాలే అక్కడ మరోకొత్త పదంచేరదు,
వాటితోనే లోకోత్తరమైన చమత్కార అర్ధమును ప్రతిపాదించటం.
ఉదా:- ప్రశ్న- " ఎద్దీశ్వరునకు వాహనంబగు?(ఈశ్వరుని వాహనమేది)
దానికి సమాధానము:- ఎద్దు ఈశ్వరునకు వాహనంబగు;
కంబలవంతం నబాధతే శీతలం?(యేబలవంతుని చలిబాధించదు?
కంబళీ కలవానిని చలిబాధించదు.;
ఇలా! దీన్నే శ్రీనాధ మహాకవి" హర చూడా హరిణాంక వక్రతగా సూచిచాడు.
.
వక్రోక్తిని చేమకూర వాడుకున్నంతగా యితరులు వాజుకోలేదు.
మనం సారంగధర చిత్రాంగుల సంవాదంలో రెండుపద్యాలు గతంలో పరిశీించాం.
ఇప్పడో చిన్న పద్యాన్ని చూద్ధాం!
"ఆ:వె: నళిన లీల సంచు నలినలి గావించు ,
నించు మించులాడు నించుమించు;
బాపు! భామ లేత నవ్వు లేమనవచ్చు?
జగ మెఱుంగు దాని జగమెఱుంగు!!:
సుభద్ర సోయగం వర్ణించటం ప్రధానాంశం. ఆమెనవ్వుమోము వికచారవిందపు
అందాన్ని మించింది. మెరపు నొరపును మించింది, ఆమెలావణ్యం లోకాతీతమైనది ,
అని చ్ప్పదలుచుకున్నాడు.కానీ యేమంటున్నాడు? పద్మాల యందాన్ని నలిపిపారేస్తుందట!మెఱుపుల థళథళ నువెక్కిరిస్తుందట! యింకేమనను?అని ఆశ్చర్యంప్రకటిస్తూ, దానిలావణ్యం చూచినవారి కెరుక,చూజనివారికేమెరుక?
అంటూ సుభద్ర సోయగాన్ని చూడనివాడు పనికిమాలినవడని వ్యంగ్యంగా సూచిస్తున్నాడు. ఇదిగో యీగడసరితనం వక్రోక్తి వల్ల సంపాదించాడు.
.
" అన్నన్న! మొగము వెన్నుని
యన్నన్న జయించు, కన్నులన్నన్ నలినా
సన్నములు నడుము సన్నము;
ఇలాఅవేపదాలను గిరగిర తిప్పుతూ పాఠకుని అబ్బురంలో ముంచి
యెన్నో చమత్కారాలకు తలుపులు తెరచి పారిపోతాడు.
యీగుట్టుముట్లన్నీ తాపీ వారికి బాగా తెలుసు.
వారిచేతిలో ఉన్న తాపీతో సుందరతరములైన భావసౌధాలను ఆవిష్కరించి ఆహా యనిపించుకొన్నారు!

మనోహరమైన శ్లేషాలంకారం !
(శ్రీ పిస్కా సత్యనారయణ గారి విశ్లేషణ )
.
రాజోద్యానములో రాకుమారి చిత్రాంగదను చూసినప్పటినుండి,
విజయుని చిత్తం ఆమెయందే లగ్నమైనది. మనసు మనసులో లేక, ఆ రాత్రంతా ఆమె గురించే ఆలోచిస్తూ నిద్రలేకుండా గడిపాడు.
కాలం ఆగదు కదా! యధావిధిగా తెల్లవారినది.
"అపుడు నృపుడు ప్రఫుల్ల నవాంబుజ ప్ర
సన్నముఖుడయి, "మలయధ్వజ క్షితీశ
కమలహితునకు మామకాగమనవార్తఁ
దెలుపు" మనుచు విశారదుఁ బిలిచి పనిచె."
.
(విజయ విలాసము - చేమకూర వేంకటకవి)
.
అర్థములు: నృపుడు = రాజు (అర్జునుడు); ప్రఫుల్ల = బాగుగా వికసించిన; నవాంబుజము = క్రొత్త కమలము; క్షితీశుడు = భూపతి, రాజు; కమలహితుడు = పద్మములకు ఆప్తుడైన సూర్యుడు; మామక = నాయొక్క; ఆగమనవార్త = వచ్చిన వార్త; పనిచె = పంపెను.
.
భావము: ప్రభాతసమయానికి అర్జునుడు, బాగా వికసించిన క్రొత్తకమలము వలె ప్రసన్నముఖముతో గోచరించినాడు. అనగా, రాత్రి కలిగిన కలతనుండి తేరుకుని, ఒక నిశ్చయమునకు వచ్చాడన్నమాట. తన చెలికాడైన విశారదుణ్ణి పిలిచి, "ఈ మణిపురపు ప్రభువైన మలయధ్వజభూపతి రాజులలోకెల్లా సూర్యునివంటి తేజశ్శాలి. అతనికి నేను ఇక్కడికి వచ్చిన వార్తను తెలుపుము" అని చెప్పి పంపించినాడు.
.
అతిసాధారణంగా కనిపించే ఈ చిన్నిపద్యములో చేమకూరకవి
పలు పోకడలు పోయినాడు.
ఇందులో అతడు ఉపయోగించిన పదములు సాభిప్రాయములు.
అంబుజములకు (కమలములకు) స్నేహితుడు కమలహితుడు (సూర్యుడు). అంబుజప్రసన్నముఖుడైన విజయుడు, క్షితీశ కమలహితునికి వార్త పంపడం ఎంతో సమంజసముగా నున్నది. ఇద్దరు హితుల మధ్య కార్యం సానుకూలమే అవుతుంది కదా!
.
చిత్రాంగదని వివాహం చేసుకోవాలని కిరీటి సంకల్పించాడు. తన ఈ అభిప్రాయమును బహు చమత్కారముగా విశారదునికి చెప్పి పంపినాడు . పద్యములోని "మామకాగమనవార్త" అన్న పదప్రయోగములో ఉన్నది గమ్మత్తంతా! ఎలాగో చూడండి.
1. మామక + ఆగమనవార్త = నా రాకను గురించిన వార్త రాజునకు తెలుపుము (ఇది సామాన్యార్థం).
2. మామ కాగ మనవార్త = నేను రాకుమారిని వలచినాను. నీవు నీ బుద్ధికుశలతను ఉపయోగించి, ఆ రాజు నాకు మామ అయ్యేటట్లుగా (అనగా నాకు పిల్లను ఇచ్చేటట్లుగా) మన గురించి అతనికి చెప్పవలసినది అని అర్థం.
3. మామకు + ఆగమనవార్త = రాకుమారిని పెళ్ళాడాలని నేను నిర్ణయించుకున్నాను. అంటే, ఆ భూపతి ఇప్పుడు నాకు మామ. మామకు మన రాక గురించి తెలుపుము అని మరో అర్థం.
మనోహరమైన శ్లేషాలంకారం ఇమిడివుంది ఈ పద్యములో!

3.  రాణీ రుద్రమ మల్లమదేవీ రెడ్డినాగమ్మ నేనే
రణ తిక్కన భార్యా సతి మాంచాల
శౌర్య ధైర్యములు నావే

అని ధీమాగా గుఱ్ఱం ఎక్కి నాటి నటీమణి వైజయయంతీమాల ధీమాగా పాడుకున్నారు.. ఇందులో ఆ నాటి వీరనారీమణుల గూర్చి చెప్పబడింది. ఇందులో రాణీ రుద్రమ దేవి, మల్లమ దేవి, రణ తిక్కన భార్య చానమ్మ , సతి మాంచాల గూర్చి వారి ధైర్య శౌర్యాల గూర్చి నాయిక పాడుకుంటుంది .

రుద్రమ దేవి, మల్లమ్మ, మాంచాల గూర్చి మనదరికీ తెలుసు కాస్తో కూస్తో సినిమాల ద్వారా తెలుసు .కానీ ఈ చానమ్మ ఎవరు అన్నది చాలా వరకు ఎవరికీ తెలియదు . ఆమె మహావీరుడైన ఖడ్గ తిక్కన ధర్మ పత్ని. ఖడ్గ తిక్కన ఎవరో కాదు కవి తిక్కన గారికి సోదరుడే ( తండ్రి సోదరుని కుమారుడు ) .. వారు మహాభారతాన్ని ఆంధ్రీకరించి ప్రసిద్ధులైతే వీరు ఖడ్గ విద్యా నైపుణ్యములో సిద్ధ హస్తులై అరివీర భయంకరునిగా పేరు పొందారు.. వీరు ఇద్దరూ నెల్లూరుని పాలించిన మనుమసిద్ధి మహారాజు ఆస్థానములోని వారే. ఓ సారి మనుమసిద్ధి మహారాజుకి కాటమరాజుకి నెల్లూరులోని సోమశిల వద్ద ఘోర యుద్ధము జరిగింది. ఆ యుద్ధములో వీరోచితంగా పోరాడిన ఖడ్గ తిక్కన తన సైన్యాన్ని పోగొట్టుకుంటాడు.. తిరిగి సైన్యము సమకూర్చుకుని వెళదామని యుద్ధములో వెన్నిచ్చి ఇంటికి వస్తాడు.. ఇంటికి వచ్చిన భర్త కోసం చానమ్మ స్నానానికి పసుపు నీళ్ళు.. పసుపు ముద్ద పెట్టి .. చాటుగా మంచం అడ్డు పెట్టి ఇంక వెళ్లి స్నానం చేయమని చెప్పిందిట. ఇది చూసి ఆయన వింతగా చూస్తే.. చానమ్మ ఈ విధంగా అందిట.

పగఱకు వెన్నిచ్చినచో
నగరే మన మగతనంపు నాయకులెందున్
ముగురాడువారమైతిమి
వగపేలా జలకమాడ వచ్చిన చోటన్

యుద్ధానికి వెళ్లి వెన్నిచ్చి పారి ఓయి వచ్చారు.. ఇది తెలిస్తే ప్రతి ఒక్కరూ మనల చూసి నవ్వుతారు.. ఇంక మన ఇంటిలో నేటి నుండి మువ్వురు స్త్రీలము.. వెళ్లి ఇంక స్నానం చేయండి.. దీనికి వగపు ఎందుకు అని దెప్పి పొడచిందిట.భార్య మాటలకు వీరోచితం పొంగుకోచ్చిన తిక్కన భోజనానికి సిద్ధమయ్యాడట. అపుడు భోజనం వడ్డిస్తున్న తిక్కన తల్లి పోలమ్మ అన్ని పదార్థాలతో పాటుగా విరిగిన పాలను కూడ వడ్డించిన్దిట. . ఇదేమిటి అని ప్రశ్నించిన తిక్కనకు ఆయన తల్లి ఈ విధముగా సమాధానం ఇచ్చిందిట.

అసదృశముగ నరివీరుల
పసమీరగ గెలువలేక పంద క్రియన్నీ
వసి వైచి విరిగి వచ్చిన
పసులున్ విరిగినవి తిక్క పాలు విరిగెన్

యుద్ధానికి వెళ్ళిన నీవు శత్రువులను జయించి తిరిగి రావాలి కానీ ఇలా వెన్నిచ్చి పారిపోయి రావడం వలన మన పశువులు కూడా వెన్ను విరిగి .. విరిగిన పాలు ఇచ్చాయి అన్న మాటలకు కార్యోణ్ముఖుడై తిరిగి యుద్ధానికి వెళ్లి ఆ యుద్ధములో వీర మరణం పొందారట. దేశ రక్షణకు.. వెళ్లి వెన్నిచ్చి పారిపోయి రావడము భారతీయ వీరుల రక్తములోనే లేదు.. ఇక్కడ తన మాంగల్యం పోతుందనో , తన బిడ్డడు ఒక్కడే యుధ్ధముకు తిరిగి వెళితే చనిపోతాడెమో అని నాటి నారీమణులు చానమ్మ మరియు తిక్కన తల్లి పోలమ్మ అనుకోలేదు. మాత్రు దెస సమ్రక్షణములో మరణమే మేలని భావించి ఎంచిన స్త్రీలు పుట్టిన దేశం ఈ భారత దేశము.. ఖడ్గ తిక్కన చిత్రాన్ని తీయాలని ఆ రోజుల్లో చాలా మాత్రమే ఫిలిం షూట్ చేసారట.. పాటల రికార్డింగ్ కుడా అయింది.. కానీ ఎందుకో మధ్యలో సినిమా ఆగిపోయింది. ఒక గొప్ప చారిత్రక చిత్రాన్ని చూసే భాగ్యాన్ని మనము కోల్పోయాము. చారిత్రక చ్జిత్రాలు యథావిధిగా తీస్తే అంత బాగా ఆడవు. మనము మెచ్చిన మహా మంత్రి తిమ్మరుసు, బొబ్బిలి యుద్ధము, పల్నాటి యుద్ధము, తాండ్ర పాపారాఉదు వంటి చిత్రాలన్నీ చరిత్రకు దారకులు కాస్త నాటకీయత జోడిచ్న్హారు.. అందువలనే ఇప్పటికీ ప్రజలు వాటిని చూస్తున్నారు.. కావున చారిత్రిక చిత్రాలు తీసే వారు.. వారు చారిత్రక సత్యాలను యధావిధిగా తీసుకొనలేదు.. కాస్త నాతాకీయత జోడించడము అయినది అని ముందుగానే టైటిల్స్ లో వేయాలి. దాని ద్వారా ప్రజలు ఇదే చరిత్ర అనుకునే ప్రమాదం తప్పుతుంది. రెడ్డి నాగమ్మ చారిత్రక సత్యాల ప్రకారం అసలైన నాయికా. కానీ మన వారు చరిత్రను వక్రించి బ్రహ్మన్నాను నాయకుని చేసేసారు.. ఇలా ఉండకూడదు.. నాటకీయత అవ్ససరమే వీరి చిత్రాలు కావ్యాలు నలుగురి అభిమానం పొందాలి అంటే.. కానీ అదే చరిత్ర అని తీసిన వారు, వ్రాసిన వారు చెప్పకూడదు. నాకు పంపినవారు సహనా మీనాక్షి గారు  ధన్యవాదములు

తృణకంకణము (శ్రీ రాయప్రోలు సుబ్బారావు.)
తృణకంకణము రాయప్రోలు సుబ్బారావు రచించిన సుప్రసిద్ధమైన ఖండకావ్యం. 20వ శతాబ్దపు తెలుగు కవిత్వంపై గొప్ప ప్రభావాన్ని ప్రసరించిన భావకవిత్వ యుగంలో మొదటి రచనగా చారిత్రిక ప్రాధాన్యత కలిగివుంది. 1913లో విడుదలైన ఈ రచన ప్రబంధ బంధురమైన తెలుగు సాహిత్యాన్ని ఇతివృత్తం, శైలి, శిల్పం పరంగా గొప్ప మార్పు సూచిస్తూ నూతన యుగానికి నాంది పలికింది.
.
రాయప్రోలు సుబ్బారావు రచించిన తృణకంకణము అనే ఖండకావ్యం 1913లో తొలిముద్రణ పొందింది.
ఈయన అమలిన శృంగార తత్వాన్ని ఆవిష్కరించాడు. ప్రేమ పెళ్లికి దారితీయని యువతీయువకులు స్నేహితులుగా మిగిలిపోవడానికి నిర్ణయించుకున్న ఇతివృత్తముతో దీనిని రచించారు. ఇటువంటి కథాంశం, ఆ కథాంశం క్లుప్తత వంటివి ఒక వినూత్నమైన, ఆనాటి ప్రబంధ యుగంలో కొత్తది.
.
తృణకంకణము
(ఆంధ్ర భారతి నుండి)
.
అడుగులు బొబ్బలెత్త, వదనాంచలమందున చిన్కు చెమ్మటల్‌
మడుగులుగట్ట, మండు కనుమాలపుటెండ పడంతి యోర్తు జా
ఱెడు జిలుగుంబయంట సవరించుచు, చొక్కిన యింపుతోడ కా
ల్నడకన బోవుచుండె నెడలన్‌ కనుపించెడి పచ్చతోటకున్‌.


పసినిమ్మపండ్ల చాయలు
కొసరెడి యా కుసుమగంధి కోమలపు టొడల్‌,
కనుకందిన కవటా కన
వసివాడె నిదాఘతాప పరిపీడనలన్‌. 

కన్నె గేదగి చెండునా కళుకు లొలయు
ఆ నెలంత యొడల్‌ నగ లేవి లేక,
జాఱు చెమ్మట ముత్యాలజంపు సరుల
సహజ సౌందర్యమును వెద జల్లుచుండె.

పదియు నారు వసంతముల్‌ వదలనట్టి
వయసు సొగసుందనం బామె మెయిని మెఱయ,
బాల్య మెడలిన మొలుచు జవ్వనపుమవ్వ
మొడలి యం దండముగ నుట్టిపడుచు నుండె. 

నడచుదారి పురోపకంఠంబు నొఱసి
చనుచునుండె, ఆమెకు ముందువెనక నెవరు
వచ్చుచున్న జాడలును గన్పట్ట వయ్యె,
ఎచటి కేగునొ, కారణ మేమి యగునొ? 


ఇసుక దిగబడు నడుగుల నీడ్చుకొనుచు,
ఉడుకు టెండకు మండునిట్టూర్పు లదర,
కాలిచల్లారు పెంపుడు కానబడిన
పడుచు జింకపడంతి నా నడుచు నామె. 

ఎడ నెడ కుఱంగంటను మా
మిడి చెట్టులు కలవు, కాని మెలతుక తా నా
కడలను నిలువగ నేగదు,
నడచుచు తన నడక బడినె నలగి కలగియున్‌. 

జిలుగుపూల కలంకారి చీర జాఱ
చిందు సందెడు కుచ్చెళ్ళు చెదరనీక,
మాటికిని కాలికడియాలు మలపుకొనుచు,
కూతవే టిటు చని చేరికొనియె వనము. 

పడమట జాముప్రొద్దు కనుపట్టుచునుండె, నిదాఘశాంతి య
య్యెడు మలుసందెచిన్నెల నొకింత ప్రసన్నములయ్యె గాడుపుల్‌,
నడకల చొక్కిసోలిన నెలంతయలంతలు పంచుకో పఱుం
గిడె నన నామె డాయ జనియెన్‌ తన పెంచినలేడి యయ్యెడన్‌. 

తన యందెల రవళిత గుఱు
తున డాసిన హరిణపుత్రి దోడ్తోగని, చ
ల్లని చెమట లూరు హస్తం
బున దువ్వుచు నిట్లు కొంత ముచ్చట నడిపెన్‌. 

నయనమూలాంచలములు స్విన్నంబు లయిన
వేల? చెల్లెలా! యీ ప్రాలుమాలికలకు
కారణం బెయ్యది? కఠోరకంటకంపు
వనుల దిరుగవు గద చిన్నతనపుచేష్ట! 

అని నగవుంబలుకుల కను
గొనలను వాత్సల్యరసము కురియగ, ఆ మో
హనహరిణంబును ముద్దిడు
కొనియెను తృణపరిమళము బుగుల్కొన మొగమున్‌. 

నడచి బడలిన యాయాస మెడల లేదు,
చీరె చెఱగుల తడియైన నాఱ లేదు,
లేడి వరసినయపుడె ముద్దాడికొనియె,
అహహ! యెంతటిప్రేమార్ద్ర మామెమనసు! 

వాలుంగన్నుల సొగసుల
లాలింపుచు తన్ను జూచు లలితకురంగిన్‌
కే లిచ్చి పిలిచికొను చా
నీలాలక యొక్క పోకనీడకు చనియెన్‌. 

క్రిక్కిఱియు కొమ్మ లాశల నెక్కి చలువ
లుట్టిపడు నీడపందిళ్ళు కట్టుచుండ,
కలదు చేరువ వృద్ధవృక్షం బొకండు,
సొన యొకటి పాఱు మొద లానుకొని సతంబు
ఆ తరుచ్ఛాయ లొలసిన యంతవరకు
స్నిగ్ధసికతాతలమ్ముల చెమ్మ తేఱు,
ఎండ కన్నెఱుగక, వాననీడిగిలక
పెరిగిన కలకాపురముల బిడ్డలట్లు.

స్కంధకూలంకషమ్ముగా జాలువాఱు
పొడుపు సొనపయి ప్రాగభిముఖపు సరణి,
పూలరెమ్మల నింపు సొంపులు వహించు
శాఖ యొకటి వంతెనగాగ సాగిపోవు
గెలలు దిగిన మవ్వపు నారికేళతరులు,
పూలగుత్తులు వ్రేలాడు పొన్నచెట్లు,
మృదురవమ్ముల పిలిచెడి వెదురుపొదలు,
కన్నెగందపుమాకులున్‌ కలవు మఱియు. 

సందె ముసలినకొలది ప్రశాంత మగుచు
చలువయును మాంద్యమును తన్ను నలమికొనగ,
త్రోవసోలింపు లెడల ప్రదోషపవన
మల్ల నల్లన వీచె నా యబలమీద. 

ముగ్ధ మధురమ్మయిన లేడి ముద్దులాట,
లోల పవనాకుల లతావలోకనంబు,
పొడుపుటేటి మెలపు, జారు ప్రొద్దు వలపు,
ఆయమ నొకానొక వికార మందుత్రోసె.

చేలచెఱంగునన్‌ మొగముచెమ్మట లొత్తు, చెయిం బెనంచు, నీ
లాలకముల్‌ మొగమ్ము కవియన్‌ పయికడ్డము దిద్దు, మోవిపై
వ్రేలిడి యాలకించు, మురిపెంపు కనుంగవనిండ వాలికల్‌
తేలగ జూచు, నెద్దియు మదిం దలపోయు ననేకరీతులన్‌. 

చిటికెనవ్రేల మేలిమి పసిండిపసల్‌ మిసలాడ చూడ ము
చ్చటయగు ముద్దుటుంగరము, చారుకుమారమృణాలకోమల
స్ఫుటమగు పాణిబంధమున పూన్చిన పచ్చనిపట్టుతోరము\న్‌,
కటకట వెట్టి యామె కడకంటి కొసల్‌ బలవంత మీడ్చెడిన్‌. 

వెలది చిన్నె లనుక్షణ భిన్నభిన్న
మృదువు లయి తోపగా సాగె, నింతలోన
సొమ్మిసిల్లిన శిశువట్లు సొగసి యామె
అడుగు లొరయుచు పవళించె హరిణపుత్రి.

తెలియరాని వికారమ్ము కలతబెట్ట,
ఊర్పు విడుచుచు తాలిమి నోప లేక,
బెళుకు కాటుకకంటి చూపులు నిగిడ్చి
ఎదియొ వినబడ్డయటు లైన నెద భ్రమించి.

చెంపకు చేరెడుకన్నులు
సొంపుల సుడియంగ నా కుసుమకోమలి కే
లింపుగ చెవిచెంగట నిడి
కంపితగతి వినియె నొక్కకంఠస్వరమున్‌. 

రుచిర వేణునాళోదయ శ్రుతుల గలసి,
పాఱు చిఱుసొన బిలబిల ధ్వనుల నణగి
కడల విననయ్యె నపుడొక క్లాంతకంఠ
గద్గదస్వర మనుతాపకలన నిట్లు:

"కాలమా! ఆస నడియాస గాగ జేసి
వేసటల ద్రోసి యాయాసపెట్ట దలతె!
వృంత మెడ సేసి, తింక లతాంత మెంత
తడవు కృశియించి సొబగులు చెడకయుండు? 

నా ప్రియసఖి! అనురూప గు
ణప్రతిమ! ప్రసన్నశీల! నవనీత శిరీ
ష ప్రణయ మృదులహృదయ! క
టా! ప్రాణము లుండ యెటు విడంబడి సయితున్‌?

హృదయమా! ఆసయే లేదు మొదల పూల
మీద, నభిలషించితి వొక్క మృదు సుమంబు
చిరతరోత్కంఠ నెటులో సైచితివి; కాని
కాలము నిరాశ తార్చెనే గతి భరింతు!

భావభాసురమగు హృదంబరమునందు
రక్తి లిఖియించుకొంటి వే రమణి రూపు,
అదియె ముద మీక యలత కాస్పదమ యయ్యె
గ్రహణగత మైన చంద్రుని కల విధాన.

క్రమ మని అక్రమం బని పరస్పరభిన్న మదోవికార సం
భ్రమముల కొన్నినాళ్ళు వలవంతల స్రుక్కుచు తాళుకొంటి, వా
కమలదళాక్షిపై మమత; కాలమె యాసల త్రుంచివైచె, ప్రా
యమునుగ్రసించు తాపవిషమక్కట! యెక్కడిచెల్మితీయముల్‌! 

తేటవలపులు మొలక లెత్తినది మొదలు
నిలిపితి పవిత్రరాగ మా నెలత యెడల,
తుదకు భగ్నమనోరథ దోషి వగుచు
ఏటి కారాటపడ మరులెత్తి మనస! 

వలపునిండిన యకలుషభావముందు
ఎద్ది కాంక్షించి తది లభియింప దయ్యె!
కడకు ననుతాప మొకడె నీయెడల నిలిచె,
ఆమె ప్రణయ స్మరణచిహ్న మగుచు నకట! 

లలిత లావణ్య పుర్ణమౌ లలన చెలువ
మొదట కన్పట్టుచుండు నెల్లెడల నాకు,
కనులు మూసినన్‌ విప్పినన్‌ కలలె వచ్చు;
పగలు రే లను భేద మేర్పడక యుండ. 

నిదుర లేనట్టి రేలను నెలత! నీదు
ప్రణయ జాగరరక్తి నేత్రముల గాంతు,
నిదురపట్టిన రేల గాంచుదు సుఖంబు
స్వప్నపు టవస్థలను నీదుపజ్జ నబల!

హృదయ మోహన మయి, ప్రేమమృదుల మైన
తావకీన రీలాదాన దళపుటంబు,
మామకీన ప్రణయభంగి మధుకణములు
విడిచెడు విరక్తి బాష్పముల్‌ విడుచుపోల్కి. 

చెలియా! యెన్నడో చేరదీసి మనలం చిన్నారినేస్తంబు, ము
గ్ధులమై యుంట నెఱుంగమైతి మపు డేఘోషన్‌ రవంతైన, కం
దళితస్నిగ్ధరసోదయంబగుట చేతం బిప్పు డల్లాడి యా
కులుమేయున్‌, బలవద్వియోగము లనుంగుంబ్రేమలన్‌ త్రెంపగ\న్‌. 

ఆశాభంగ కఠోరశస్త్రికలు కోయన్‌ గాయముల్‌ గాక బా
ధాశోకంబున నేటికో కటకటల్‌ తాళంగ, ప్రేమ భి
క్షా శూన్యంబయి గొడ్డువాఱిన జుగుప్సాలోకమం, దేమృషా
పాశంబుల్‌ బిగియించె నిన్ను త్యజియింపన్‌ లేవు నాప్రాణమా? 

తొలకరి వానచిన్కులకు దూరపుటాసల వేచు చాతకం
బులు దగతీరకార్తి తలపోతలలో తెగ, పాలురాని ఆ
వుల పొదుగుల్‌ వలెన్‌ మొగులు పూసికొనెన్‌ దివి, స్నేహధారవ
ర్తిలకహసింప దింపయిన దీపిక, యేమిటి కంగలార్చగన్‌. 

అకట! వంచించె విధి మోహమా! విఫల మ
నోరథుడు వీడు నీ వింక చేర నేల?
భావమా! వేపె దేల యీ ప్రణయ కృపణు?
శూన్యమగుచు నెందేని గాంచుము ప్రశాంతి.

ఎద కృశించెడి నీ యరుంతుదవియోగ
దహన దందహ్యమానమై దైవమా! వి
కాసపతన మగు ప్రపంచకమ్మునందు
హేయ మగు కాయ మేల మోయించె దింక? 


తన గుణలతలు పూచిన శోభలో యన-చిఱునవ్వు వెన్నెల చెండ్లు విసర,
తన మనోలీల కాంచిన రాగ మధు వన-పలుకు కొమ్మలు పూలపాలు పిదుక,
తన భావబంధ మందిన విభ్రమం బస-చూపులు వలపుటుచ్చులను పన్న,
తన ప్రేమభావముల్‌ గను నూత్న కళలన-నడలు ప్రాయంపు సన్నలను సూప
కనుల నఱవాల్చి పాతితాక్షముల తోడ-కాంచియును కాంచలేని క్రీగంటికొసలు
పెడల వాలికల్‌ రాల నిల్చెడు త్వదీయ-మౌగ్ధ్య మెడబాయలేదు నా మది లతాంగి!"

 అని స్వగత విలాపములన్‌
తనికెడి హృదయంబుతోడ తరుణతనూ మో
హను డొక్క యౌవనుడు కం
చెను దాటుట చూడనయ్యె సీమంతికిన్‌. 

మిసమిసలాడు జవ్వనపు మేలిమి మేన మునుంగు వాఱు గా
ని సొగసు సళ్ళినట్టి నలినిం దలపించెడు; ఎద్దియో రహో
స్యసన నిపీడ కానబడు నాతని చూపులయందు, ఆర్తిలా
లసహృదయంబుమాత్ర మకలంకముగా కనుపట్టు మోమునన్‌.

అంత నా యిరువురును అన్యోన్యముఖ వి
లోకనంబులు నెయ్యముల్‌ కొసరికొనగ,
పదియడుగు లీవ లావలన్‌ కదియ నడచి,
చిటికలోపల కలసింరుత్కటభరాప్తి. 

కయికయి జేర్చి యొండొరు లొకానొకరీతిని మోదఖేద సం
శయముల నోలలాడుచు; ప్రసన్నము లయ్యు నిమీలితమ్ములౌ
నయనము లెత్తలేక, వదనమ్ముల నేనియు చూచికోక, సై
చియు సయిపంగజాలని స్పృశింపులు తోపగనుండిరయ్యెడన్‌.

ఆజనన బద్ధబాంధన మయిన చనువు,
చిరసమేళన కాంక్షావిశేష రక్తి,
బలవ దాశావిభంగ తాపంబు; ఆ ప
డుచుజతను నేమి సేయు నట్టుల నొనర్చె. 

ఆ పగిది పెదవి కదపక,
చూపులు తమకంపు శోష సుడిపడ, నిశ్చే
ష్టాపరవశులై కొండొక
సే పచ్చట నిలువంబడిరి చిత్తరువు లనన్‌.

తుద కా తరుణుడు హస్తము
వదలుచు, నా పుణ్యవతి సొబంగుల మొగము\న్‌
మృదులేక్షణముల విలసన
మొదవింపుచు నెట్టకేని నుదిత మధూక్తి\న్‌. 

"కుశలమే నెచ్చెలీ! అనుకూలపవన
మోహనమ్ములే యీ దినమ్ములు? మనఃప్రి
యమె సమస్తం?" బటంచు నెయ్యదియొ పలికె
నంత కంతకు గద్గద మయిన రుతిని. 

అశ్రుకణీకామలీమస మయిన యతని
కౌతుకాభోగ నేత్రయుగ్మమ్ము, నపుడు
తెఱచి యుండియు కనలేని తివుట లొదవె
కలికి నవఘర్మకలుషితగండములను.

గళితవిలసన మగు మోము, ఎలుగు రాలు
పడిన కంఠము, నిర్వేదభరముదోప,
కట్టెదుట నున్న మిత్రు నుత్కంఠ నరసి
తహతహంపడు చబల నేత్రముల నెత్తి.

తమి విదారించు నవచంద్ర ధవళరోచి
రుదయములు బోని చూపులు, మృదువు లయిన
ఱెప్ప జవనిక లొత్తికొం చప్పుడపుడు
ప్రియునిపై వెల్లివిరియ త్రిప్పెను మొగంబు.

చిదికి చిదుకని వలపులన్‌ చెనకువగలు,
విడిచి విడువని మౌగ్ధ్యంబు వడయు లజ్జ,
సమయభరమును, వినయ ప్రసన్న బుద్ధి,
ఒకటి నొకటి మచ్చరికించు చుండ నామె
సోగకన్నులు విప్పారజూచి ప్రియును
పలుకుల హృదంతరార్థ మేర్పడగ ననియె;
అస్ఖలిత మగు ప్రేమరహస్య సూత్ర
విశద బుద్ధిన్‌ హృదయవాద కుశల యగుచు. 

"సఖుల మనః ప్రియబంధము
లఖండము లటంచు విందు మకటా! యెటులన్‌
లిఖియింపక తాళితివి, న
ను ఖిన్న పడజేయుట తగునో నీకు సఖా! 

పాలును మీగడల్‌ మెదిపి వండినయన్నము లాఱనీక యే
వేళయు తప్పకుండి తినిపించిన మోహపు తల్లి కామితం
బేల నిరాకరించితివి; ఈ సఖి, నాజననానురక్త, నే
లీల కృశింప జేసితి, చెలీ! యిట్లు లౌనె ప్రియానువర్తనల్‌!

శైశవంబాది నిష్కలుషముగ పెరిగి
నా మనోలీన మైన ప్రాణంపు ప్రనయ
మింత తలపోయనైతి వాద్యంతములును,
ప్రేమతత్వము వెఱిగిన వృత్త మిదియె? 

విడుపు లెఱుగని కోర్కులన్‌, ఎడలు గనని
భావపరిచయముల, నింతవరకు తనిసి
తనయని అభేదరాగబంధములు పెనచి,
ఏల త్రెంపగ నిపుడు సుహృద్వతంస!" 

అని యిటు లనుగుంగతి పై
కొన వగపులు పలికె గువ్వకుత్తుకతో నా
గుణవతి ఆకర్ణవిలో
చనముల విశ్వాసబాష్పసలిలము నిండన్‌. 

కలిపిన గాటపుంజెలిమి కాంక్షలు పెంచగ, రేల్పవల్‌ తలం
పులను 'మమేకమైన' వలపుల్‌ కడకు\న్‌ కడగండ్ల పాలుగా
కలసిన జంటయందు, సఖికంఠ మటుల్‌ పెకలె\న్‌; ప్రదోషదో
హల మయి తోడనే యార్తవచోగతితోచె నిట్టుల\న్‌. 

"నాయనుంగుజెలీ! చెలిమినానిన చిత్తమె మెత్తగిల్లు, నా
శాయతరంజనం బయి ప్రియంబు లిగిర్చిన యా దశల్‌ కడుం
దీయము లేమి చెప్ప! విడదీసిన రేకులపూవు చంద మై
పోయిన మైత్రి కే గతులు పో వలవంతలుదక్క నీ భువిన్‌. 

బాలా! యేటికి మాటలెత్తి నను నొవ్వంజేసె దింకన్‌, వృథా
లీలాభ్రాంతి యటం చెఱుంగక వ్యధాలీనుండ నైతిన్‌ తుదిన్‌,
చాలున్‌ నెయ్యపుతీరుతియ్యములు, బాష్ప జ్ఞానవిద్యార్థినై
కాలంబు న్వయసున్‌ వ్యయించెదను సౌఖ్యంబౌను నిశ్శాంతిమై. 

సరసము లైన వావివరుసల్‌ కలుపంగ, అభేదరాగముల్‌
తిరముగ పాదుకో ప్రణయలీనులమై, తుద కిట్లు దైవపుం
బరుసముచే నెడాట లలమన్‌, తెగత్రెంపులకస్తి కోర్చి యే
కఱకు టెడందతో గడపగాగల మి విషకాలమున్‌ చెలీ! 

వదలని కాంక్షమై మొలకనాఱిన నెయ్యము బెంచికొన్న, నీ
హృదయము కక్కసించునలయింపులు ప్రాప్తములయ్యె; ప్రేమముల్‌
చెదరిన శూన్యభావము లిసీ! రుచియింపవు రక్తిలేమి, నో
ముదిద! వియోగమం దమృతమున్‌ విషమున్‌ సమవృత్తులే సుమీ. 

పొరు పెఱుంగక ఒక కంచమున భుజించి,
మనసు నాటిన మమతల ననగి పెనగి,
వలచుజతలను విడదీయ తలచు నేని
ప్రేమ నలయించు సృష్టి దైవికము కాదు! 

ప్రియతమం బగు వస్తుసంప్రీణనమున
ప్రాణికిని హాయి కుదురు, నాపయి ప్రశాంతి
యొదవు, నుజ్జీవ శూన్యమౌ బ్రదుకునకును
లేదు తన్మయో న్మీలనామోదసుఖము.

మృదువు లైన యస్మదునార హృదయముల ప్ర
ణయ రసోదయ మనుచిత మయిన నగును!
శుక్తి ముత్యాలు పుట్టుట చోద్యమేని,
పద్మమున తేనె యూరుట పాపమేని!

కాయ మీడ్చెడునందాక, కాల మిచ్చు
భాగధేయము లనుభవింపకయ తీర
దబల! పంచుకొన్న విధినియామములను
ఖేదమో మోదమో యగు, లేదు వేఱు. 

ఉదయలక్ష్మికి నఱుత నొప్పిదము నెఱపు
మంచి ముత్యాలదండ లౌ మంచుబొట్లు
సాంధ్య కాంతా వియోగ బాష్పములు గాగ
మాఱు టెఱుగవొ సృష్టిమర్మముల సరణి!

విగతకాలుష్య ముదిత మౌ జగతి విడిచి,
కాలగతి తమ శోభ లెక్కడనొ దాచి,
శారదశశాంకవిశదనిశాంతములను
మంచు కన్నీళ్ళు గార్చవే మబ్బు లబల! 

మోహనవసంతునకు మోదమును ఘటించు
మసృణ ముగ్ధం బయిన మావి పసుపుటాకు,
హిమకుమారుడు రక్తి మాయింపజేయ
డే సఖీ! కాలచపలున కేది నియతి!
సరస సాంగత్య సుఖ వికాసములకన్న
దుస్సహ నియోగ భరమె మధురము సకియ! 

బాధ లేక వ్యసనరుచి బోధపడదు
చీకటులు లేక దీపిక చెలగ నట్లు.
ననుపు జాఱ జతీభావమున మునింగి,
పూలతోటలలో నున్న, పూర్ణ చంద్ర
చంద్రికలు కాయుచున్న, కాంక్షావిముక్త
హృదయము ప్రసన్న లలిత మై ముదము గనదు. 

కాంక్ష నశియింపని వియోగకాలమందు
సర్పమును గాంచి భ్రమియించు సఖుల పాలి
పూలదండ యటంచును; పూలదండ
గాంచి కాలపాశం బనున్‌ కాంక్ష తెగిన. 

విశ్వంబం దుదయించు ప్రాణి యొకటం బ్రేమించి లీలావిలా
సైశ్వరంబుల నందు, అందక కటా! అర్థించు ప్రాణప్రబం
ధాశ్వాసాంతమునన్‌ తదశ్రుజలదేయాప్యాయమున్‌, జీవిక
ష్టైశ్వర్య స్థితినిచ్చు మైత్రియె సుమీ, ఆషాఢకా దంబినీ! 

నష్టమైనట్టి ప్రేమఖండముల కొక్క
సుకవి యక్షరజీవగీతికయ చాలు
సకియ! విశ్వాస బాష్పముల్‌ చాలు నాకు,
లేదు వేఱాస ప్రణయ వల్లీమతల్లి!

మఱువంబోకుము నెచ్చెలీ! ప్రణయరమ్యం బైన యానాళ్ల, నే
మఱుబోకించుక జీవితాంతమున ప్రేమన్‌ ప్రేమబాష్పాంజలిన్‌
మఱువంబోకుము ముగ్ధరాగపరిణామప్రాప్యవిన్యాసముల్‌
మఱువంబోకుమి యీ కథన్‌ మఱచిపొమ్మాసర్వమున్‌ శాంతికై!

అని సాశ్రూక్తుల నిర్గత ప్రణయవిన్యాసంబు దోపంగ ప
ల్కినయానేస్తపుకానియాననమువాల్‌ క్రీగన్నులన్‌ చూచిచూ
డని చందంబున జూచి యిట్లనియె, గూఢప్రేమలీలావినూ
తన భంగీపరిపాటి తేటపడ, నా తన్వంగి శాంతశ్రుతిన్‌. 

తగు నోయీ మిత్రుడ! నె
వ్వగలన్‌ దురసిల్ల, ప్రేమబంధము లకటా!
తెగ వోయీ తెగ ద్రెంపిన;
మిగులగ నిత్తురె మనంబు మిథ్యాభ్రమలన్‌! 

దైవికం బగు సుకృతిని దక్క నవని
జతల ప్రేమోదయంబు సంగతము కాదు,
అందు నస్ఖలిత ప్రణయానురక్తి
చిరతపశ్శుద్ధిచే గాని దొరకబోదు.


బొంది నటించుప్రాణి వలపుల్‌ సుడియించినవేళ, ఇంద్రియా
ళిం దనియంప కౌతుకమలీముస మౌ, నట బడ్డ ధర్మపుం
బందము లీడ్చి యీడ్చి అనపత్యముఖాదికమైన భూతర
క్తిం దగు లూని ప్రేమరుచికిన్‌ వెలియౌట లెఱుంగవో చెలీ! 

విషయసుఖేచ్ఛలన్‌ దనియ విహ్వల మైన హృదంతరమ్ము క
ల్మష మయిపోవనీక అకలంక మృదూకృతసాధనన్‌ మనో
విషమగతిన్‌ మరల్చుటె వివేకము, తన్మయమైన యార్ద్రమా
నుషదశలే కృతార్థము లనున్‌ కవివాణి యనంగు నెచ్చెలీ! 

చైత్రుతో వచ్చు పల్లవసముదయంబు
హిమవదాగమమున నశియించునట్లె,
పడుచుదనముతో చిగురించు వలపు లెల్ల
కళు కెడలి కృశించును జరాక్రాంతదశల. 

కడలితరగల నిలకడల్‌ గలవటోయి?
సంజకెంజాయపూతలు శాశ్వతములె?
భంగపరిణతియొకట, దుర్భరతమో వి
కారము మఱొకటను, తప్పగలదె సఖుడ! 

వలపు మొగ్గలు దొడిగిన వయసుటనటి
అధిక మోహన మగుట సత్యంబె కాని;
అచిరశిథిలం బగుట విధాయకము; సుమ్మి
కలదె నైమిత్తికముల కస్థలనవృత్తి?

కలిసినయంతమాత్రమున కాదుసుమీ చెలికార! మంతరం
బుల నతుకంగ జాలిన అపూర్వపులంకెయె స్నేహమౌ, తద
స్ఖలిత సమస్తసాధనము జ్ఞానవిదగ్ధుల మార్గసూత్ర, మే
వలతినినైన ప్రేమపరిపాకము లిట్టులె యన్వయించెడిన్‌. 

పరమ ధర్మార్థ మయిన దాంపత్యభక్తి,
స్తన్యమోహన మయిన వాత్సల్యరక్తి,
సాక్షి మాత్రసుందర మైన సఖ్యసక్తి,
పొందు నాదిమ మగు ప్రేమయందె ముక్తి,
వలపుల పూలసంకెలలు బందము లేయగ గువ్వజంట, ని
ర్మల మగు వత్సలత్వ మెద రాగిల నావుల తల్లిబిడ్డ, లే
కలుషము లేని సత్ప్రణయకాంక్షలు మేళన జేయ మిత్రముల్‌,
మెలగుదు రీ రహస్యమె సుమీ! కనిపించెడు సృష్టియందునన్‌.

మనసుచే, వాక్కుచేత, కర్మంబుచేత
కలుషితములు కాదగిన వీ వలపు లవని,
తపసుచే, తాల్మిచే, ధ్యానధారచేత
లీనమై యైక్య మీయ జాలినది ప్రేమ.

శాంతియు ప్రేమయున్‌ మధురరసంబులు పేశల రాగలాలిత
స్వాంతదళీపుటంబులను అయ్యవి యస్ఖలితంబు లై మనున్‌
అంతరముల్‌ పెనంచిన ప్రియప్రణయంబులు మాయబోవు, వి
భ్రాంతియె గాక ప్రేమ గలుపన్‌ విడదీయ నిమిత్తసాధ్యమే. 

కామము లేని మేళన సుఖంబుగగ్రాలు లతానుమంబు లా
రామములందు నుండియు పరస్పరమున్‌ విడనాడ, వెట్టులీ
ప్రేమతపఃఫలంబును లవింప తెగించితి విప్పుడే చెలీ!
ఏమిటికీ చిరప్రణయవృంత నికృంతన పాపకర్మముల్‌! 

నిమ్మచెట్టు లేగొమ్ము పందిళ్ళక్రింద,
పుస్తకపు పేటికలను, నా హస్తముదిత
చిత్రసూత్రమునందు వసించియున్న
దోయి! యిందాక మనప్రేమయును సఖుండ! 

విసఱవోని కాంక్ష వలపించి మది\న్‌ మది జేర్చినట్టి సా
వాసపుపున్నెముల్‌ పడయవచ్చునె స్వప్నములందునేని? లీ
లాసదృశంబులైన భ్రమ లారట బెట్టనిటుల్‌ కుమారులే
కోసిన ప్రేమగర్భమునకు\న్‌ గతులెయ్యవిపో సుహృన్మణీ! 

వలపులె రహస్యములు, తద్విఫలదశలు ని
గూఢములు, తదర్థములును గోప్యములు, వి
దగ్ధుల కనుభవైక వేద్యంబు లివియె;
ఏల ప్రేమ గర్భవిమర్శయిపుడు సఖుడ!

కనుల నొండొరులను చూచుకొనుటకన్న,
మనసు లవికారధారణన్‌ మనుటకన్న,
కొసరి 'యేమోయి' యని పిల్చుకొనుట కన్న,
చెలుల కిలమీద నేమి కావలయు సఖుడ! 

భావబంధంబుగా మణిబంధమందు
తొలుత గట్టితి నీ పట్టుతోర మీవు,
విప్పెదవె యిప్పు డనుచు చూపించి, కనుల
నశ్రువులు నిండ పలుకలే దయ్యె నామె! 

కనులు వాలిచి, తేటమొగమును వంచి,
సమయ నిస్పృహయై యున్న సాధ్వి నతడు,
నెమ్మిగదుర స్పృశించి, పాణిం దెమల్చి
పలుక నుంకించె నెద్దియో పలుకలేక. 

అంసముల జాఱు నుత్తరీయంబు నప్పు
డవల నొత్తి, గుత్తపు కడియాల కరము
సొగసు కన్నుంగవకు నడ్డముగ పెనంచి
కొమ్మ వెన్నూత గాగ ఆ కొమ్మ లినిచె.

హృదయము లగోచరములు తన్మృదుల కఠిన
భిన్న భిన్న సంచారముల్‌ విశదపడని,
వేమి చెప్పంగగలమొ వాచామగోచ
రం బయిన ప్రేమ బహిరంతర వ్యవస్థ.

నిలిచిరి కొండొకవడి ని
ట్టుల నా యిరువురును సుడివడుందమి, పిదపన్‌
చెలియ కరంబున తోరము
వెలివఱిచె నతండు మనము వెడలింప వెతన్‌.

చెంత లవంగవల్లికలచే కడ లల్లి, కిశోర శాద్వలా
క్రాంతములైన పాదులకు కట్టెడు చల్లని నీరు వాఱు కు
ల్యాంతములన్‌ పెరుంగు తరుణార్ద్ర తృణాంకురపాళి గిల్లి ఆ
కాంతుడు వింతయైన యొక కంకణమున్‌ రచియించె నింపుగన్‌.


నవక మెడవోని తృణకంకణమును కేల
నందుకొని యామెపయి నయనాంచలములు
మరలిచి, సకియ! మన ప్రేమ మధురలాంఛ
నం బిదియె సుమ్మి! యనుచు హస్తంబు దొడిగి
ఈ తృణకంకణంబు భరియింపుము నీ మణిబంధమందు, సం
ప్రీతిని అప్పుడప్డు వలపింపుల నెయ్యము జ్ఞప్తిగొన్న ప్రా
భాతికవేళ నీ ప్రణయ బాష్ప జలాంజలి నింత చల్లి, యే
రీతిని వాడకుండ నలరింపు, మిదే తుదివాంఛ సోదరీ!

అనుచు మొగ మావలకు ద్రిప్పె, నరుణకిరణు
డాశ మార్చినయట్టు, లా యమృత మతియు
వ్రేలి వలపుటుంగరమును వెడల దీసి
ప్రియసఖుని హస్తము నలంకరించు చనియె
వలపు నశియించియును ప్రేమ నిలువగలద
యేని, కలనైన కలుషము గాని స్నేహ
మృదు మధు రసానుభూతిని పొదలి, మనము
నీడ లట్టుల నైక్య మందెదముగాత!

అపు డదృష్ట దేవత కరమెల్ల సాచి
లలితముగ జల్లు నమృతాక్షతల విధాన
వకుళ సుకుమార తరుమతల్లికలనుండి
జలజలం బూలు రాలె నా జంటమీద. 

ఆ మృదుశీలపాణి నకటా! విధిమై విడనోచి నట్టి యా
కోమలరాగసూత్రమునకున్‌ పరమావధి గానరామి, వీ
చీమయ మైన కాల్వ వయిచెన్‌ సఖుడా యమ సూచుచుండ, నే
మేమియొ పోకడల్‌ గనుచు నేగె న దెచ్చటికో యదృష్టమై. 

పట్టుతోరంబుపై నిల్చి కట్టువడిన
చూపు లంతంతకును సాంధ్యశోభ లట్లు
వెనుదిరుగ, నొండొరుల జూచుకొనుచు వారు
నేగి రల్ల నల్లన దమ యిండ్లు సేర.

కడిగిన మృగమదపాత్రిక
విడవని పరిమళముపగిది, విధినియములన్‌
విడిబడియును వారల పెం
పుడు మైత్రీ సూత్ర బంధములు తెగ వవురా!

తన గుణలతలు పూచిన శోభలో యన-చిఱునవ్వు వెన్నెల చెండ్లు విసర,
తన మనోలీల కాంచిన రాగ మధు వన-పలుకు కొమ్మలు పూలపాలు పిదుక,
తన భావబంధ మందిన విభ్రమం బస-చూపులు వలపుటుచ్చులను పన్న,
తన ప్రేమభావముల్‌ గను నూత్న కళలన-నడలు ప్రాయంపు సన్నలను సూప
కనుల నఱవాల్చి పాతితాక్షముల తోడ-కాంచియును కాంచలేని క్రీగంటికొసలు
పెడల వాలికల్‌ రాల నిల్చెడు త్వదీయ-మౌగ్ధ్య మెడబాయలేదు నా మది లతాంగి!"

అని స్వగత విలాపములన్‌
తనికెడి హృదయంబుతోడ తరుణతనూ మో
హను డొక్క యౌవనుడు కం
చెను దాటుట చూడనయ్యె సీమంతికిన్‌. 

మిసమిసలాడు జవ్వనపు మేలిమి మేన మునుంగు వాఱు గా
ని సొగసు సళ్ళినట్టి నలినిం దలపించెడు; ఎద్దియో రహో
స్యసన నిపీడ కానబడు నాతని చూపులయందు, ఆర్తిలా
లసహృదయంబుమాత్ర మకలంకముగా కనుపట్టు మోమునన్‌.

అంత నా యిరువురును అన్యోన్యముఖ వి
లోకనంబులు నెయ్యముల్‌ కొసరికొనగ,
పదియడుగు లీవ లావలన్‌ కదియ నడచి,
చిటికలోపల కలసింరుత్కటభరాప్తి. 

కయికయి జేర్చి యొండొరు లొకానొకరీతిని మోదఖేద సం
శయముల నోలలాడుచు; ప్రసన్నము లయ్యు నిమీలితమ్ములౌ
నయనము లెత్తలేక, వదనమ్ముల నేనియు చూచికోక, సై
చియు సయిపంగజాలని స్పృశింపులు తోపగనుండిరయ్యెడన్‌.

ఆజనన బద్ధబాంధన మయిన చనువు,
చిరసమేళన కాంక్షావిశేష రక్తి,
బలవ దాశావిభంగ తాపంబు; ఆ ప
డుచుజతను నేమి సేయు నట్టుల నొనర్చె. 

ఆ పగిది పెదవి కదపక,
చూపులు తమకంపు శోష సుడిపడ, నిశ్చే
ష్టాపరవశులై కొండొక
సే పచ్చట నిలువంబడిరి చిత్తరువు లనన్‌.

తుద కా తరుణుడు హస్తము
వదలుచు, నా పుణ్యవతి సొబంగుల మొగము\న్‌
మృదులేక్షణముల విలసన
మొదవింపుచు నెట్టకేని నుదిత మధూక్తి\న్‌. 

"కుశలమే నెచ్చెలీ! అనుకూలపవన
మోహనమ్ములే యీ దినమ్ములు? మనఃప్రి
యమె సమస్తం?" బటంచు నెయ్యదియొ పలికె
నంత కంతకు గద్గద మయిన రుతిని. 

అశ్రుకణీకామలీమస మయిన యతని
కౌతుకాభోగ నేత్రయుగ్మమ్ము, నపుడు
తెఱచి యుండియు కనలేని తివుట లొదవె
కలికి నవఘర్మకలుషితగండములను.

గళితవిలసన మగు మోము, ఎలుగు రాలు
పడిన కంఠము, నిర్వేదభరముదోప,
కట్టెదుట నున్న మిత్రు నుత్కంఠ నరసి
తహతహంపడు చబల నేత్రముల నెత్తి.

తమి విదారించు నవచంద్ర ధవళరోచి
రుదయములు బోని చూపులు, మృదువు లయిన
ఱెప్ప జవనిక లొత్తికొం చప్పుడపుడు
ప్రియునిపై వెల్లివిరియ త్రిప్పెను మొగంబు.

చిదికి చిదుకని వలపులన్‌ చెనకువగలు,
విడిచి విడువని మౌగ్ధ్యంబు వడయు లజ్జ,
సమయభరమును, వినయ ప్రసన్న బుద్ధి,
ఒకటి నొకటి మచ్చరికించు చుండ నామె
సోగకన్నులు విప్పారజూచి ప్రియును
పలుకుల హృదంతరార్థ మేర్పడగ ననియె;
అస్ఖలిత మగు ప్రేమరహస్య సూత్ర
విశద బుద్ధిన్‌ హృదయవాద కుశల యగుచు. 

"సఖుల మనః ప్రియబంధము
లఖండము లటంచు విందు మకటా! యెటులన్‌
లిఖియింపక తాళితివి, న
ను ఖిన్న పడజేయుట తగునో నీకు సఖా! 

పాలును మీగడల్‌ మెదిపి వండినయన్నము లాఱనీక యే
వేళయు తప్పకుండి తినిపించిన మోహపు తల్లి కామితం
బేల నిరాకరించితివి; ఈ సఖి, నాజననానురక్త, నే
లీల కృశింప జేసితి, చెలీ! యిట్లు లౌనె ప్రియానువర్తనల్‌!

శైశవంబాది నిష్కలుషముగ పెరిగి
నా మనోలీన మైన ప్రాణంపు ప్రనయ
మింత తలపోయనైతి వాద్యంతములును,
ప్రేమతత్వము వెఱిగిన వృత్త మిదియె? 

విడుపు లెఱుగని కోర్కులన్‌, ఎడలు గనని
భావపరిచయముల, నింతవరకు తనిసి
తనయని అభేదరాగబంధములు పెనచి,
ఏల త్రెంపగ నిపుడు సుహృద్వతంస!" 

అని యిటు లనుగుంగతి పై
కొన వగపులు పలికె గువ్వకుత్తుకతో నా
గుణవతి ఆకర్ణవిలో
చనముల విశ్వాసబాష్పసలిలము నిండన్‌. 

కలిపిన గాటపుంజెలిమి కాంక్షలు పెంచగ, రేల్పవల్‌ తలం
పులను 'మమేకమైన' వలపుల్‌ కడకు\న్‌ కడగండ్ల పాలుగా
కలసిన జంటయందు, సఖికంఠ మటుల్‌ పెకలె\న్‌; ప్రదోషదో
హల మయి తోడనే యార్తవచోగతితోచె నిట్టుల\న్‌. 

"నాయనుంగుజెలీ! చెలిమినానిన చిత్తమె మెత్తగిల్లు, నా
శాయతరంజనం బయి ప్రియంబు లిగిర్చిన యా దశల్‌ కడుం
దీయము లేమి చెప్ప! విడదీసిన రేకులపూవు చంద మై
పోయిన మైత్రి కే గతులు పో వలవంతలుదక్క నీ భువిన్‌. 

బాలా! యేటికి మాటలెత్తి నను నొవ్వంజేసె దింకన్‌, వృథా
లీలాభ్రాంతి యటం చెఱుంగక వ్యధాలీనుండ నైతిన్‌ తుదిన్‌,
చాలున్‌ నెయ్యపుతీరుతియ్యములు, బాష్ప జ్ఞానవిద్యార్థినై
కాలంబు న్వయసున్‌ వ్యయించెదను సౌఖ్యంబౌను నిశ్శాంతిమై. 

సరసము లైన వావివరుసల్‌ కలుపంగ, అభేదరాగముల్‌
తిరముగ పాదుకో ప్రణయలీనులమై, తుద కిట్లు దైవపుం
బరుసముచే నెడాట లలమన్‌, తెగత్రెంపులకస్తి కోర్చి యే
కఱకు టెడందతో గడపగాగల మి విషకాలమున్‌ చెలీ! 

వదలని కాంక్షమై మొలకనాఱిన నెయ్యము బెంచికొన్న, నీ
హృదయము కక్కసించునలయింపులు ప్రాప్తములయ్యె; ప్రేమముల్‌
చెదరిన శూన్యభావము లిసీ! రుచియింపవు రక్తిలేమి, నో
ముదిద! వియోగమం దమృతమున్‌ విషమున్‌ సమవృత్తులే సుమీ. 

పొరు పెఱుంగక ఒక కంచమున భుజించి,
మనసు నాటిన మమతల ననగి పెనగి,
వలచుజతలను విడదీయ తలచు నేని
ప్రేమ నలయించు సృష్టి దైవికము కాదు! 

ప్రియతమం బగు వస్తుసంప్రీణనమున
ప్రాణికిని హాయి కుదురు, నాపయి ప్రశాంతి
యొదవు, నుజ్జీవ శూన్యమౌ బ్రదుకునకును
లేదు తన్మయో న్మీలనామోదసుఖము.

మృదువు లైన యస్మదునార హృదయముల ప్ర
ణయ రసోదయ మనుచిత మయిన నగును!
శుక్తి ముత్యాలు పుట్టుట చోద్యమేని,
పద్మమున తేనె యూరుట పాపమేని!

కాయ మీడ్చెడునందాక, కాల మిచ్చు
భాగధేయము లనుభవింపకయ తీర
దబల! పంచుకొన్న విధినియామములను
ఖేదమో మోదమో యగు, లేదు వేఱు. 

ఉదయలక్ష్మికి నఱుత నొప్పిదము నెఱపు
మంచి ముత్యాలదండ లౌ మంచుబొట్లు
సాంధ్య కాంతా వియోగ బాష్పములు గాగ
మాఱు టెఱుగవొ సృష్టిమర్మముల సరణి!

విగతకాలుష్య ముదిత మౌ జగతి విడిచి,
కాలగతి తమ శోభ లెక్కడనొ దాచి,
శారదశశాంకవిశదనిశాంతములను
మంచు కన్నీళ్ళు గార్చవే మబ్బు లబల! 

మోహనవసంతునకు మోదమును ఘటించు
మసృణ ముగ్ధం బయిన మావి పసుపుటాకు,
హిమకుమారుడు రక్తి మాయింపజేయ
డే సఖీ! కాలచపలున కేది నియతి!

సరస సాంగత్య సుఖ వికాసములకన్న
దుస్సహ నియోగ భరమె మధురము సకియ! 

బాధ లేక వ్యసనరుచి బోధపడదు
చీకటులు లేక దీపిక చెలగ నట్లు. 

ననుపు జాఱ జతీభావమున మునింగి,
పూలతోటలలో నున్న, పూర్ణ చంద్ర
చంద్రికలు కాయుచున్న, కాంక్షావిముక్త
హృదయము ప్రసన్న లలిత మై ముదము గనదు. 

కాంక్ష నశియింపని వియోగకాలమందు
సర్పమును గాంచి భ్రమియించు సఖుల పాలి
పూలదండ యటంచును; పూలదండ
గాంచి కాలపాశం బనున్‌ కాంక్ష తెగిన. 

విశ్వంబం దుదయించు ప్రాణి యొకటం బ్రేమించి లీలావిలా
సైశ్వరంబుల నందు, అందక కటా! అర్థించు ప్రాణప్రబం
ధాశ్వాసాంతమునన్‌ తదశ్రుజలదేయాప్యాయమున్‌, జీవిక
ష్టైశ్వర్య స్థితినిచ్చు మైత్రియె సుమీ, ఆషాఢకా దంబినీ! 

నష్టమైనట్టి ప్రేమఖండముల కొక్క
సుకవి యక్షరజీవగీతికయ చాలు
సకియ! విశ్వాస బాష్పముల్‌ చాలు నాకు,
లేదు వేఱాస ప్రణయ వల్లీమతల్లి!

మఱువంబోకుము నెచ్చెలీ! ప్రణయరమ్యం బైన యానాళ్ల, నే
మఱుబోకించుక జీవితాంతమున ప్రేమన్‌ ప్రేమబాష్పాంజలిన్‌
మఱువంబోకుము ముగ్ధరాగపరిణామప్రాప్యవిన్యాసముల్‌
మఱువంబోకుమి యీ కథన్‌ మఱచిపొమ్మాసర్వమున్‌ శాంతికై!

అని సాశ్రూక్తుల నిర్గత ప్రణయవిన్యాసంబు దోపంగ ప
ల్కినయానేస్తపుకానియాననమువాల్‌ క్రీగన్నులన్‌ చూచిచూ
డని చందంబున జూచి యిట్లనియె, గూఢప్రేమలీలావినూ
తన భంగీపరిపాటి తేటపడ, నా తన్వంగి శాంతశ్రుతిన్‌. 

తగు నోయీ మిత్రుడ! నె
వ్వగలన్‌ దురసిల్ల, ప్రేమబంధము లకటా!
తెగ వోయీ తెగ ద్రెంపిన;
మిగులగ నిత్తురె మనంబు మిథ్యాభ్రమలన్‌! 

దైవికం బగు సుకృతిని దక్క నవని
జతల ప్రేమోదయంబు సంగతము కాదు,
అందు నస్ఖలిత ప్రణయానురక్తి
చిరతపశ్శుద్ధిచే గాని దొరకబోదు.

బొంది నటించుప్రాణి వలపుల్‌ సుడియించినవేళ, ఇంద్రియా
ళిం దనియంప కౌతుకమలీముస మౌ, నట బడ్డ ధర్మపుం
బందము లీడ్చి యీడ్చి అనపత్యముఖాదికమైన భూతర
క్తిం దగు లూని ప్రేమరుచికిన్‌ వెలియౌట లెఱుంగవో చెలీ! 

విషయసుఖేచ్ఛలన్‌ దనియ విహ్వల మైన హృదంతరమ్ము క
ల్మష మయిపోవనీక అకలంక మృదూకృతసాధనన్‌ మనో
విషమగతిన్‌ మరల్చుటె వివేకము, తన్మయమైన యార్ద్రమా
నుషదశలే కృతార్థము లనున్‌ కవివాణి యనంగు నెచ్చెలీ! 

చైత్రుతో వచ్చు పల్లవసముదయంబు
హిమవదాగమమున నశియించునట్లె,
పడుచుదనముతో చిగురించు వలపు లెల్ల
కళు కెడలి కృశించును జరాక్రాంతదశల. 

కడలితరగల నిలకడల్‌ గలవటోయి?
సంజకెంజాయపూతలు శాశ్వతములె?
భంగపరిణతియొకట, దుర్భరతమో వి
కారము మఱొకటను, తప్పగలదె సఖుడ! 

వలపు మొగ్గలు దొడిగిన వయసుటనటి
అధిక మోహన మగుట సత్యంబె కాని;
అచిరశిథిలం బగుట విధాయకము; సుమ్మి
కలదె నైమిత్తికముల కస్థలనవృత్తి?

కలిసినయంతమాత్రమున కాదుసుమీ చెలికార! మంతరం
బుల నతుకంగ జాలిన అపూర్వపులంకెయె స్నేహమౌ, తద
స్ఖలిత సమస్తసాధనము జ్ఞానవిదగ్ధుల మార్గసూత్ర, మే
వలతినినైన ప్రేమపరిపాకము లిట్టులె యన్వయించెడిన్‌. 

పరమ ధర్మార్థ మయిన దాంపత్యభక్తి,
స్తన్యమోహన మయిన వాత్సల్యరక్తి,
సాక్షి మాత్రసుందర మైన సఖ్యసక్తి,
పొందు నాదిమ మగు ప్రేమయందె ముక్తి,
వలపుల పూలసంకెలలు బందము లేయగ గువ్వజంట, ని
ర్మల మగు వత్సలత్వ మెద రాగిల నావుల తల్లిబిడ్డ, లే
కలుషము లేని సత్ప్రణయకాంక్షలు మేళన జేయ మిత్రముల్‌,
మెలగుదు రీ రహస్యమె సుమీ! కనిపించెడు సృష్టియందునన్‌.

మనసుచే, వాక్కుచేత, కర్మంబుచేత
కలుషితములు కాదగిన వీ వలపు లవని,
తపసుచే, తాల్మిచే, ధ్యానధారచేత
లీనమై యైక్య మీయ జాలినది ప్రేమ.

శాంతియు ప్రేమయున్‌ మధురరసంబులు పేశల రాగలాలిత
స్వాంతదళీపుటంబులను అయ్యవి యస్ఖలితంబు లై మనున్‌
అంతరముల్‌ పెనంచిన ప్రియప్రణయంబులు మాయబోవు, వి
భ్రాంతియె గాక ప్రేమ గలుపన్‌ విడదీయ నిమిత్తసాధ్యమే. 

కామము లేని మేళన సుఖంబుగగ్రాలు లతానుమంబు లా
రామములందు నుండియు పరస్పరమున్‌ విడనాడ, వెట్టులీ
ప్రేమతపఃఫలంబును లవింప తెగించితి విప్పుడే చెలీ!
ఏమిటికీ చిరప్రణయవృంత నికృంతన పాపకర్మముల్‌! 

నిమ్మచెట్టు లేగొమ్ము పందిళ్ళక్రింద,
పుస్తకపు పేటికలను, నా హస్తముదిత
చిత్రసూత్రమునందు వసించియున్న
దోయి! యిందాక మనప్రేమయును సఖుండ! 

విసఱవోని కాంక్ష వలపించి మది\న్‌ మది జేర్చినట్టి సా
వాసపుపున్నెముల్‌ పడయవచ్చునె స్వప్నములందునేని? లీ
లాసదృశంబులైన భ్రమ లారట బెట్టనిటుల్‌ కుమారులే
కోసిన ప్రేమగర్భమునకు\న్‌ గతులెయ్యవిపో సుహృన్మణీ! 

వలపులె రహస్యములు, తద్విఫలదశలు ని
గూఢములు, తదర్థములును గోప్యములు, వి
దగ్ధుల కనుభవైక వేద్యంబు లివియె;
ఏల ప్రేమ గర్భవిమర్శయిపుడు సఖుడ!

కనుల నొండొరులను చూచుకొనుటకన్న,
మనసు లవికారధారణన్‌ మనుటకన్న,
కొసరి 'యేమోయి' యని పిల్చుకొనుట కన్న,
చెలుల కిలమీద నేమి కావలయు సఖుడ! 

భావబంధంబుగా మణిబంధమందు
తొలుత గట్టితి నీ పట్టుతోర మీవు,
విప్పెదవె యిప్పు డనుచు చూపించి, కనుల
నశ్రువులు నిండ పలుకలే దయ్యె నామె! 

కనులు వాలిచి, తేటమొగమును వంచి,
సమయ నిస్పృహయై యున్న సాధ్వి నతడు,
నెమ్మిగదుర స్పృశించి, పాణిం దెమల్చి
పలుక నుంకించె నెద్దియో పలుకలేక. 

అంసముల జాఱు నుత్తరీయంబు నప్పు
డవల నొత్తి, గుత్తపు కడియాల కరము
సొగసు కన్నుంగవకు నడ్డముగ పెనంచి
కొమ్మ వెన్నూత గాగ ఆ కొమ్మ లినిచె.

హృదయము లగోచరములు తన్మృదుల కఠిన
భిన్న భిన్న సంచారముల్‌ విశదపడని,
వేమి చెప్పంగగలమొ వాచామగోచ
రం బయిన ప్రేమ బహిరంతర వ్యవస్థ.

నిలిచిరి కొండొకవడి ని
ట్టుల నా యిరువురును సుడివడుందమి, పిదపన్‌
చెలియ కరంబున తోరము
వెలివఱిచె నతండు మనము వెడలింప వెతన్‌.

చెంత లవంగవల్లికలచే కడ లల్లి, కిశోర శాద్వలా
క్రాంతములైన పాదులకు కట్టెడు చల్లని నీరు వాఱు కు
ల్యాంతములన్‌ పెరుంగు తరుణార్ద్ర తృణాంకురపాళి గిల్లి ఆ
కాంతుడు వింతయైన యొక కంకణమున్‌ రచియించె నింపుగన్‌.

నవక మెడవోని తృణకంకణమును కేల
నందుకొని యామెపయి నయనాంచలములు
మరలిచి, సకియ! మన ప్రేమ మధురలాంఛ
నం బిదియె సుమ్మి! యనుచు హస్తంబు దొడిగి
ఈ తృణకంకణంబు భరియింపుము నీ మణిబంధమందు, సం
ప్రీతిని అప్పుడప్డు వలపింపుల నెయ్యము జ్ఞప్తిగొన్న ప్రా
భాతికవేళ నీ ప్రణయ బాష్ప జలాంజలి నింత చల్లి, యే
రీతిని వాడకుండ నలరింపు, మిదే తుదివాంఛ సోదరీ!

అనుచు మొగ మావలకు ద్రిప్పె, నరుణకిరణు
డాశ మార్చినయట్టు, లా యమృత మతియు
వ్రేలి వలపుటుంగరమును వెడల దీసి
ప్రియసఖుని హస్తము నలంకరించు చనియె
వలపు నశియించియును ప్రేమ నిలువగలద
యేని, కలనైన కలుషము గాని స్నేహ
మృదు మధు రసానుభూతిని పొదలి, మనము
నీడ లట్టుల నైక్య మందెదముగాత!

అపు డదృష్ట దేవత కరమెల్ల సాచి
లలితముగ జల్లు నమృతాక్షతల విధాన
వకుళ సుకుమార తరుమతల్లికలనుండి
జలజలం బూలు రాలె నా జంటమీద. 

ఆ మృదుశీలపాణి నకటా! విధిమై విడనోచి నట్టి యా
కోమలరాగసూత్రమునకున్‌ పరమావధి గానరామి, వీ
చీమయ మైన కాల్వ వయిచెన్‌ సఖుడా యమ సూచుచుండ, నే
మేమియొ పోకడల్‌ గనుచు నేగె న దెచ్చటికో యదృష్టమై. 

పట్టుతోరంబుపై నిల్చి కట్టువడిన
చూపు లంతంతకును సాంధ్యశోభ లట్లు
వెనుదిరుగ, నొండొరుల జూచుకొనుచు వారు
నేగి రల్ల నల్లన దమ యిండ్లు సేర.

కడిగిన మృగమదపాత్రిక
విడవని పరిమళముపగిది, విధినియములన్‌
విడిబడియును వారల పెం
పుడు మైత్రీ సూత్ర బంధములు తెగ వవురా!